گلستان و بوستان کلام اهل بیت (علیهم السلام)

حدیث عجیبی از امام رضا(ع)

امام رضا(ع) در کلامی شریف و البته طولانی از امام سجاد‌(ع) نقل می‌فرمایند: اگر دیدید کسی اهل نماز و روزه است، گناه نمی‌کند و کارهای خوب هم انجام می‌دهد، عجله نکن، گولش را نخور، ممکن است عُرضۀ گناه کردن نداشته باشد. بعد می‌فرماید: اگر کسی عرضۀ گناه کردن داشت، اما گناه نمی‌کرد، آرام باش، فریب نخور، ممکن است گناهی را ترک می‌کند، اما مرتکب گناه دیگری می‌شود. زیرا شهوات مردم مختلف است؛ یکی شهوت مال دارد، اما شهوت جنسی ندارد، یکی شهوت جنسی دارد، اما حرام نمی‌خورد. سپس می‌فرماید: اگر کسی هیچ گناهی نکرد، عجله نکن، گولش را نخور، ممکن است عقل درست و حسابی نداشته باشد. بعد می‌فرماید: اگر کسی عقل درست و حسابی هم داشت، فریب نخور، ببین آیا هوای نفسش مسلط بر عقلش است، یا عقلش مسلط بر هوای نفس است؟حضرت در انتهای بحث مثال می‌زند و می‌فرماید: مانند کسی که حبّ‌مقام دارد، یک دفعه‌ای با یک هوس و هوای حبّ‌مقام، کلّ مراتب ایمانی قبلش را نابود می‌کند. حدیث عجیبی است. امام علیه‌السّلام در ادامه می‌فرماید وقتی به چنین آدمی می‌گویی: «إتَّقِ الله»؛ از خدا بترس، ناراحت می‌شود. «اَخَذَتهُ العِزَّة»؛ به غرورش برمی‌خورد، می‌گوید «به من می‌گویی با تقوا باشم؟ تا حالا کسی از من گناه ندیده.» بعد امام(ع) می‌فرماید: اینها دیگر آدم هم نمی‌شوند و دچار لعن خداوند می‌شوند.( وسائل الشیعه، ج 8، ص 317)

10- وَ قَالَ الرِّضَا ع قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع‏ إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ قَدْ حَسُنَ سَمْتُهُ وَ هَدْیُهُ وَ تَمَاوَتَ فِی مَنْطِقِهِ وَ تَخَاضَعَ فِی حَرَکَاتِهِ فَرُوَیْداً لَا یَغُرَّنَّکُمْ فَمَا أَکْثَرَ مَنْ یُعْجِزُهُ تَنَاوُلُ الدُّنْیَا وَ رُکُوبُ الْحَرَامِ مِنْهَا لِضَعْفِ نِیَّتِهِ وَ مَهَانَتِهِ وَ جُبْنِ قَلْبِهِ فَنَصَبَ الدِّینَ فَخّاً لَهَا[1] فَهُوَ لَا یَزَالُ یَخْتِلُ النَّاسَ بِظَاهِرِهِ فَإِنْ تَمَکَّنَ مِنْ حَرَامٍ اقْتَحَمَهُ وَ إِذَا وَجَدْتُمُوهُ یَعِفُّ عَنِ الْمَالِ الْحَرَامِ فَرُوَیْداً لَا یَغُرَّنَّکُمْ فَإِنَّ شَهَوَاتِ الْخَلْقِ مُخْتَلِفَةٌ فَمَا أَکْثَرَ مَنْ یَنْبُو[2] عَنِ الْمَالِ الْحَرَامِ وَ إِنْ کَثُرَ وَ یَحْمِلُ نَفْسَهُ عَلَى شَوْهَاءَ قَبِیحَةٍ فَیَأْتِی مِنْهَا مُحَرَّماً فَإِذَا وَجَدْتُمُوهُ یَعِفُّ عَنْ ذَلِکَ فَرُوَیْداً لَا یَغُرَّکُمْ حَتَّى تَنْظُرُوا مَا عَقَدَهُ عَقْلُهُ فَمَا أَکْثَرَ مَنْ تَرَکَ ذَلِکَ أَجْمَعَ ثُمَّ لَا یَرْجِعُ إِلَى عَقْلٍ مَتِینٍ فَیَکُونُ مَا یُفْسِدُهُ بِجَهْلِهِ أَکْثَرَ مِمَّا یُصْلِحُهُ بِعَقْلِهِ فَإِذَا وَجَدْتُمْ عَقْلَهُ مَتِیناً فَرُوَیْداً لَا یَغُرَّکُمْ حَتَّى تَنْظُرُوا أَ مَعَ هَوَاهُ یَکُونُ عَلَى عَقْلِهِ أَوْ یَکُونُ مَعَ عَقْلِهِ عَلَى هَوَاهُ وَ کَیْفَ مَحَبَّتُهُ لِلرِّئَاسَاتِ الْبَاطِلَةِ وَ زُهْدُهُ فِیهَا فَإِنَّ فِی النَّاسِ مَنْ خَسِرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ یَتْرُکُ الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا وَ یَرَى أَنَّ لَذَّةَ الرِّئَاسَةِ الْبَاطِلَةِ أَفْضَلُ مِنْ لَذَّةِ الْأَمْوَالِ وَ النِّعَمِ الْمُبَاحَةِ الْمُحَلَّلَةِ فَیَتْرُکُ ذَلِکَ أَجْمَعَ طَلَباً لِلرِّئَاسَةِ حَتَّى‏ إِذا قِیلَ لَهُ اتَّقِ‏ اللَّهَ‏ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ فَهُوَ یَخْبِطُ خَبْطَ عَشْوَاءَ یَقُودُهُ أَوَّلُ بَاطِلٍ إِلَى أَبْعَدِ غَایَاتِ الْخَسَارَةِ وَ یُمِدُّهُ رَبُّهُ بَعْدَ طَلَبِهِ لِمَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ فِی طُغْیَانِهِ فَهُوَ یُحِلُّ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَ یُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَا یُبَالِی بِمَا فَاتَ مِنْ دِینِهِ إِذَا سَلِمَتْ لَهُ رِئَاسَتُهُ الَّتِی قَدْ یَتَّقِی مِنْ أَجْلِهَا فَأُولَئِکَ الَّذِینَ‏ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ‏ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً ////و به اسناد مذکور در قبل از حضرت رضا علیه السّلام نقل است که فرمود: حضرت سجّاد علیه السّلام فرموده: اگر شما فرد ظاهر الصّلاحى دیدید که از پارسایى سکوت اختیار نموده و خضوع در حرکاتش هویدا بود، صبر کنید؛ آهسته! مبادا این ظاهر شما را گول بزند، زیرا بیشتر افرادى که در بدست آوردن دنیا و ارتکاب محرّمات ناتوانند و داراى نیّتى ضعیف و ترس قلبى‏اند؛ دین را دام و تله‏اى براى دنیاى خود ساخته‏اند، و پیوسته مردم فریب ظاهر اینان را مى‏خورند، و اگر امکان عمل حرامى را پیدا کنند حتماً مرتکب آن خواهند شد. و اگر دیدید او از مال حرام خوددارى مى‏کند، صبر کن؛ آهسته! گول نخور که‏ شهوات آدمها گوناگون است، زیرا تعداد افرادى که از مال حرام خوددارى مى‏کنند زیاد نیست هر چند در ظاهر زیاد باشند، و در عوض خود را اجبار به اعمال زشتى (زنا) مى‏کنند و در آن مرتکب حرام مى‏شوند.

و اگر دیدید از این کارهاى زشت نیز خوددارى مى‏کنند باز هم صبر کنید! مبادا گولشان را بخورید، تا اینکه کاملًا به عقده دلشان بنگرید، زیرا همه افرادى که این گونه‏اند در آخر به اندیشه‏اى متین باز نمى‏گردند، و افرادى که بواسطه جهل به فساد مى‏افتند بیشتر از گروهى است که با عقل اصلاح مى‏شوند. و اگر عقل او را نیز متین و استوار یافتید، باز هم صبر کنید و گول نخورید! ببینید هواى او متابع عقل است، یا عقل پیروى هوى؟ و ببینید عکس العمل او در برابر ریاستهاى باطل چگونه است؛ مثبت یا منفى؟.زیرا گروهى از مردم در دنیا و آخرت زیان مى‏کنند، دنیا را براى دنیا ترک نمودند، و لذّت ریاست باطله را بر خوشى اموال و نعمتهاى مباح حلال ترجیح دادند، و همه اینها را براى ریاست باطله رها نمودند، تا اینکه اگر به او گویند: از خداى بترس، بزرگ- منشى او را به گناه وادارد (یا: عزّت ظاهرى که با گناه بدست آورده او را مى‏گیرد). دوزخ او را بس است و هر آینه بد بسترى است. و او بى‏هدف به هر درى مى‏کوبد، اوّلین باطل او را به دورترین اهداف زیان و خسارت رهبرى مى‏کند، و پس از آنکه درخواست کار باطل را مى‏کند خدایش نیز او را در طغیانش مى‏کشاند، پس او حرام خدا را حلال داشته و حلال خداوند را تحریم مى‏کند، و اگر ریاستش- همان که موجب بدبختى او شده- سالم بماند دیگر برایش مهمّ نیست مطلبى از دینش فوت شود، این افراد همانهایند که خدا بر ایشان غضب نموده و مشمول لعن و نفرین خود ساخته و عذابى خوارکننده برایشان مهیّا فرموده است.

ولى انسان اصلى و مرد کارزار تکامل همان انسان نیکویى است که تمام وجودش تابع امر و فرمان خدا است، و نیرویش وقف رضاى خدا است، خوارى با حقّ که همراه عزّت ابد باشد را بر عزّت ظاهرى که در باطل است ترجیح مى‏دهد، و نیک مى‏داند که ضرر اندکى که از این رفتار عایدش مى‏گردد در نهایت او را به سرایى که نعماتش دائمى و عارى از هر هلاک و نابودى است رهنمون مى‏شود، و خوب دریافته که خوشى بسیار هواپرستى او را گرفتار عذابى خواهد کرد که قطع و زوال ندارد. اینان انسانند و مردان نیکو! پس پیرو ایشان شده و اقتدا به راهشان کنید، و بدرگاه پروردگارتان بدیشان متوسّل شوید که بازگشت نداشته و خواسته‏اى ناکام نماند. الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج‏2، ص: 156